24. Irena Iłłakowiczowa

Irena Iłłakowiczowa „Irena”, „Barbara Zawisza”

z domu Morzycka (1906 - 1943)

 

Podporucznik Narodowych Sił Zbrojnych, agentka wywiadu Organizacji Wojskowej Związku Jaszczurczego i Narodowych Sił Zbrojnych NSZ.

Poliglotka, władająca sześcioma językami obcymi: francuskim, angielskim, perskim, fińskim, niemieckim i rosyjskim.

W Paryżu poślubiła syna księcia Kurdystanu - Azisa Zangenaha. Wspólnie mieszkali w pałacu w Persji. Irena była osobą przyzwyczajoną do częstych kontaktów rodzinnych oraz towarzyskich i z tego też powodu pobyt w Kurdystanie stawał się dla niej coraz bardziej uciążliwy. Po dwóch latach, za zgodą męża, opuściła ten rejon, na motocyklu udała się do Teheranu, gdzie w poselstwie polskim umożliwiono jej powrót do Polski.

Po pobycie w kraju, wyjechała do Paryża. Poznała tam Jerzego Olgierda Iłłakowicza, którego poślubiła.

W październiku 1939 Irena Iłłakowiczowa rozpoczęła działalność konspiracyjną, szczególnie koncentrując się na współpracy z Organizacją Wojskową Związek Jaszczurczy. Pełniła służbę jako agentka wywiadu,  miała prezencję (była piękną blondynką), wyjeżdżała  kilkakrotnie do Berlina, gdzie znajdował się punkt kontaktowy. Aresztowana przez Niemców trafiła na Pawiak, nikogo nie wydała. Działacze organizacji, w której służyła, świadomi jej roli w wywiadzie, przesłali jej potajemnie cyjanek, z którego nie skorzystała. Dzięki staraniom jej męża, 16 stycznia 1943 zorganizowano wydostanie Ireny z hitlerowskiego więzienia, trafiła do obozu na Majdanku w Lublinie. W marcu 1943 r. została uwolniona przez żołnierzy z Narodowych Sił Zbrojnych –  przebrani w gestapowskie mundury, przyjechali pod bramę obozu i przedstawili dokument nakazujący przekazanie Ireny na śledztwo w Warszawie.

Rozpoczęła służbę rozpoznawczą w NSZ przeciwko Sowietom. 4 października 1943 r. zginęła zastrzelona z pistoletu. Sprawcy jej zabójstwa pozostają nieznani. W dniach przed śmiercią zajmowała się rozpracowywaniem radiostacji w Otwocku wspierającej akcje przejmowania sowieckich spadochroniarzy zrzucanych na teren Polski. Z tych też powodów podejrzenia padały na NKWD lub PPR. Prof. Żaryn ujawnił, że odnalazł notatkę, w której informowano, że została zastrzelona z wyroku Gwardii Ludowej jako rzekomy współpracownik hitlerowskich Niemiec. Była to więc zemsta komórki PPR-owskiej.

Została pochowana na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. 20 maja 1944 została pośmiertnie awansowana do stopnia podporucznika czasu wojny rozkazem dowódcy NSZ. W 1995 została odznaczona Krzyżem Narodowego Czynu Zbrojnego.

Sylwetki kobiet-żołnierzy. Służba Polek na frontach II wojny światowej, część 7 pod redakcją Krystyny Kabzińskiej. Fundacja "Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek", Toruń 2007. ISBN 978-83-88693-02-1, s. 138-143

 Opr. Adela Bielecka